Zowel Deafkids als Rakta hebben São Paulo als huidige uitvalsbasis van waaruit zij hun muziek de wereld in brengen. Hun geluid zit vol opzwepende, stuwende en overrompelende percussie, omgeven door textuurlagen van gitaar, noise en bij vlagen spookachtige vocalen.
We spreken Carla Borlegas, die samen met Paula Rebellato het hart van Rakta vormt, via de telefoon als het negen uur ’s ochtends is in haar thuisstad. Voor haar is dat op deze zaterdag niet per se vroeg. ‘Ik ben eigenlijk altijd wel aan het werk!’ In een klein uur praat ze ons bij over de relatie met Deafkids, de verschuivende stijl in hun eigen muziek, vrouw zijn in Brazilië en de te nauwe muzikale blik van het globale Noorden.
Hashtags
‘De eerste show die we ooit hebben gedaan was samen met Deafkids, zo’n acht jaar geleden. We hebben onlangs samen met hen op Roadburn gestaan en vorige week hebben we voor het eerst als één band samengespeeld. Inmiddels zijn we bijna familie van elkaar.’‘Onze muziek is beïnvloed door vele verschillende artiesten en stromingen. We richten ons niet zozeer op een bepaald genre en maken ons niet druk over welke hashtags mensen nodig hebben om iets te kunnen verkopen. We zijn postpunk genoemd, experimenteel, vriendelijk… Haha er zit een kern van waarheid in al die benamingen, maar onze muziek is constant onderhevig aan verandering.’
'We communiceren via het onderbewuste'
‘Herhaling is altijd een belangrijk onderdeel geweest van onze muziek, maar we houden ons steeds meer bezig met de textuur van nummers. Door andere instrumenten toe te voegen aan de muziek, maar ook door meer te experimenteren in de studio.’
‘We hebben inmiddels aardig wat ervaring en weten beter wat er allemaal mogelijk is. Onze nieuwe drummer zorgt er ook voor dat we anders spelen, anders naar onze muziek kijken, doordat hij andere ruimtes voor ons opent door zijn manier van spelen. En als mensen zitten we constant in een groeiproces, dat werkt natuurlijk ook door in wat je creëert.’‘Onze nummers zijn op het eerste gezicht vrij simpel, maar door op een bepaalde manier te spelen met herhaling en structuur worden ze een uiting van een zekere oerenergie. Je hoeft niet de juiste taal te spreken of precies te weten waar een nummer over gaat om toch het juiste gevoel eruit te halen.’
‘We communiceren via het onderbewuste, laten geest en lichaam daarin samenkomen. Vooral tijdens liveoptredens is dat belangrijk. Het gaat niet alleen om ons op het podium, maar om iedereen die aanwezig is, om via de muziek emoties met elkaar te delen.’
Feminicide
‘Ik denk dat onze muziek ook kracht kan overbrengen, dat het luisteraars van kracht kan voorzien. We geven onszelf helemaal, stoppen wie we zijn en waar we vandaan komen in onze nummers en optredens. Dat betekent voor ons ook ‘vrouw-zijn’, en dan nog specifieker ‘vrouw-zijn in Brazilië.’
‘Je kan hier als vrouw niet ’s avonds laat alleen over straat lopen zonder bang te zijn. In zekere zin zijn we een zeer progressief en liberaal land, maar op bepaalde gebieden ook totaal niet. Er bestaat veel misogynie hier in Brazilië. Er worden veel vrouwen verkracht en de cijfers over geweld tegen vrouwen zijn schrikbarend.’
Vorig jaar stond er een artikel in De Groene Amsterdammer over geweld tegen vrouwen in Brazilië (Marjon van Royen, 31 juli 2019). Daarin staan feiten die koude rillingen over de rug doen lopen. De Verenigde Naties waarschuwden vorig jaar in een rapport dat Latijns-Amerika het hoogste percentage vrouwenmoorden heeft. Ondanks strikte wetgeving die vrouwen zou moeten ‘beschermen’, neemt het geweld tegen hen alleen maar toe.
'Voor mij is dit een van de meest verdrietige tijden om Braziliaan te zijn.'
Een Braziliaans onderzoeksinstituut voor veiligheid becijferde dat in 2018 elk uur 530 vrouwen mishandeld, verkracht of vermoord worden in Brazilië, een stijging van veertig procent ten opzichte van het jaar ervoor. Meer dan zestig procent van de Braziliaanse mannen geven toe geweld tegen vrouwen te gebruiken. Sinds het aantreden van president Jair Bolsonaro in 2018 is het geweld alleen maar toegenomen.
‘Ik zie dat de haat is toegenomen en dat mensen er steeds meer openlijk voor uitkomen. Terwijl we de afgelopen jaren juist goede stappen hadden gemaakt. Mensen begonnen zich uit te spreken tegen geweld tegen vrouwen, en voor de acceptatie van de lhbtqi-gemeenschap. Mensen voelden zich gesteund en durfden uit te komen voor hun seksuele geaardheid, voor hun gender, of voor het feit dat ze vroeger misbruikt zijn.’
Terugvechten
‘Ik zie dat de haat is toegenomen en dat mensen er steeds meer openlijk voor uitkomen. Terwijl we de afgelopen jaren juist goede stappen hadden gemaakt. Mensen begonnen zich uit te spreken tegen geweld tegen vrouwen, en voor de acceptatie van de lhbtqi-gemeenschap. Mensen voelden zich gesteund en durfden uit te komen voor hun seksuele geaardheid, voor hun gender, of voor het feit dat ze vroeger misbruikt zijn.’
‘Maar nu, met een president als Bolsonaro die de meest verschrikkelijke dingen roept, denken mensen dat ze hun meningen niet meer hoeven te verstoppen en dat ze hun haat weer vrijelijk mogen spuien. Ik heb een aantal vrienden die homo zijn en zij werden voor de verkiezingen op straat bedreigd, dat ze zouden sterven als Bolsonaro aan de macht zou komen. Voor mij is dit een van de meest verdrietige tijden om Braziliaan te zijn.’
‘Via onze muziek proberen we alleszins een tegengif te bieden voor al deze haat. Door mensen bij elkaar te brengen, door ze te raken met onze muziek en ze voor even te verplaatsen naar een andere plek waar ze weer vrolijk en energiek kunnen zijn, waar ze zichzelf weer kunnen kennen als mens. Het is een soort terugvechten, niet vanuit de ratio, maar vanuit emotie. Vanuit het hart.’
Anglo-centrisch
‘Het is fijn dat er vanuit Nederland en België, vanuit jullie, interesse wordt getoond in muziek uit Brazilië. Het is voor ons lastig om in Europa te spelen, waar de muziekindustrie compleet gebiologeerd is door de as tussen Europa en de Verenigde Staten. Mensen in het globale Noorden zouden eens wat meer moeten kijken naar wat er in het globale Zuiden gebeurt, anders krijgen we gewoon weer een herhaling van de geschiedenis.’
‘Via onze muziek proberen we een tegengif te bieden’
‘Als er verschillende delen van de wereld mee worden genomen, in een soort globale muziekindustrie, zullen mensen zoveel meer stijlen ontwikkelen. Zonder alleen maar een kopie te willen zijn van een Amerikaanse band. Mensen kopiëren vaak anderen om op die manier op te kunnen vallen.’
‘Daarom is het zo belangrijk dat er aandacht is voor artiesten die iets anders doen, gerelateerd aan andere geschiedenissen en lokale elementen, die spannende en prachtige dingen doen die juist weer ter inspiratie kunnen dienen.’
D-beat
Ook Deafkids, dat acht jaar geleden werd opgericht door Douglas Deal als d-beat-eenmansband, ziet een gelijksoortig probleem in de verhouding tussen Europa en het globale Zuiden. De band is inmiddels uitgegroeid tot een trio dat niet alleen samenspeelt, maar ook gezamenlijk de muziek schrijft.
Drummer Mariano Sarine blijkt over de telefoon een spraakwaterval die de ene na de andere intrigerende zienswijze onze kant op vuurt. Het blijkt dat Deafkids met Rakta niet alleen muzikaal op één lijn zit, maar ook zeker wat betreft bepaalde ideeën.
‘Onze muziek is altijd experimenteel geweest, met als basis een focus op punk en d-beat. Tegenwoordig is ons muzikaal palet uitgebreid door een interesse in psychedelische muziek. We zien d-beat nu meer als een groove dan als een genre. Een voortstuwende groove van herhaling, waaruit dan juist weer veel nieuwe richtingen voortkomen: beats die geïnspireerd zijn op d-beat, omgekeerde d-beat, beats tegengesteld aan d-beat... ’
We hebben ons ontwikkeld als mensen, daardoor is onze relatie tot zowel muziek als het leven zelf veranderd. We zijn steeds meer de transcendentale kwaliteit van repetitieve percussie-elementen gaan waarderen.’
Tegenstelling
‘Voornamelijk op zintuiglijk vlak, waarbij we proberen de ziel en de geest te bereiken via het lichaam, alsof dit geen gescheiden onderdelen zijn. En dat zijn ze ook niet. Het heeft wellicht ook te maken met het feit dat we Brazilianen zijn. Dat we niet wit zijn, maar onderdeel van bepaalde Afrikaanse muziek en religies. Of zelfs de Arabische of Indiase religies. Deze zijn gebaseerd op de idee dat lichaam en geest één zijn, wat je ook terug kunt lezen in religieuze geschriften.’
Hun muziek is gericht op een trance, om je geest te bevangen via het lichaam. De katholieke mis staat daar tegenover en is voornamelijk gericht op de dominantie van de geest ten faveure van het lichaam. Maar de geest is niet anorganisch of onnatuurlijk. We komen allemaal voort uit een klein deeltje, een zaadje van waaruit alles groeit tot een geheel. Waarom zouden onze ziel en geest meer of minder natuurlijk zijn dan onze lichamen?’
De Westerse tegenstelling tussen lichaam en geest komt naar mijn idee ook deels voort uit de Middeleeuwen, toen onsterfelijkheid een belangrijk thema werd. Dat kwam ook naar voren in de muziek en dan vooral in gregoriaanse hymnes, die vaak gekoppeld zijn aan de mis binnen de katholieke godsdienst en aan het hiernamaals.’
Navelstaren
‘In rockmuziek is het geestelijke op een gegeven moment ook de boventoon gaan voeren. Dat was vooral aan het einde van de jaren 1970, toen het de zwarte muziek waar het in feite op gebaseerd was losliet als uitgangspunt en er daardoor steeds minder lichamelijke bewustwording plaatsvond. Rock begon steeds conceptueler te worden en er ontstond een zeker dedain voor eenvoudige ritmes en grooves.’
‘Waarom zouden onze meer of minder natuurlijk zijn dan onze lichamen?’
‘Mensen die zichzelf als avant-garde zagen, vonden dat eenvoudige ritmes achterhaald waren, dat het tribaal was, iets van oude tijden, primitief zelfs. En dat is beledigend! Deze muzikale praktijken zijn nooit uitgestorven, maar zijn voor veel mensen in de wereld een belangrijke manier voor het kijken naar het leven. Dit egocentrische navelstaren van de voornamelijk Europese en Amerikaanse ‘avant-garde’ is steeds meer onderdeel geworden van het definiëren van het genre.’
‘Misschien is het tijd om onze relatie tot onze lichamen opnieuw te ontdekken en weer de warmte te voelen die ze genereren, om zo tot een nieuw perspectief op muziek te komen. Zowel op ethisch als esthetisch vlak.’
Taxichauffeur
Deafkids brengt muziek die het lichaam doordringt en tegelijk de geest aanzet tot het openstaan voor nieuwe perspectieven. Het gebeurt wel vaker dat het beluisteren van muziek onbewust een begrip, een gevoel of concept naar boven komt drijven dat bij nader inzien overeenstemt met de boodschap van de artiest.Hoewel het Braziliaanse Portugees van Deafkids ons niet veel wijzer maakt over de inhoud van de nummers, geeft de muziek zelf duidelijke hints over de achterliggende ideeën.
Sarine ziet daarin een belangrijk voordeel. ‘Het is een mooie manier om op een niet-confronterende manier mensen te bereiken met je ideeën. Iets zodanig presenteren dat men er aandacht voor heeft en waardoor men er langzaamaan meer over na gaat denken.’‘Vergelijk het met een ritje in een taxi, waarbij je een leuk gesprek hebt met de chauffeur, totdat hij iets zegt dat je belachelijk vindt. Het kan goed zijn dat hij uit een totaal andere sociale context komt en niet dezelfde kennis heeft als jij, of niet bekend is met passende terminologie.’
‘Soms moet je iemand een metaforische klap in het gezicht geven om aandacht te vragen’
‘Als je zo’n persoon dan gelijk uitsluit of aanvalt op zijn gedachten, bereik je eigenlijk niet zo veel. Daarmee bouw je geen bruggen. Dan is het beter om op een goede manier het gesprek aan te gaan, zonder iets te forceren.’
Rosa Luxemburg
‘Om mensen een richting op te laten denken waarin ze zaken van een andere kant kunnen beschouwen. Zelfs als je hun gedachten niet in wezen verandert, toon je hen wel een ander perspectief.‘Zo zie ik onze muziek ook. Het past wat dat betreft een beetje in het gedachtegoed van de marxistische theorie van Rosa Luxemburg, die zich afvroeg wanneer men zich moet richten op hervorming en wanneer op de revolutie. Deze kunnen niet altijd gescheiden van elkaar worden gezien, maar kunnen ook samen bestaan.’
‘Soms moet je iemand een metaforische klap in het gezicht geven om ergens aandacht voor te vragen, soms moet je iemand bij de hand pakken en naar een pad leiden. Met Deafkids brengen we een combinatie van beiden.’
Privileges in Brazilië
‘Weet je, het leven is complex, maar mensen maken het graag zwart-wit. Als we het hebben over etniciteit bijvoorbeeld, kom ik bij mijzelf al gelijk in de problemen. De ene kant van mijn familie is zwart en komt uit Brazilië, de andere kant is wit en komt uit Italië. Hoe kan ik het dan hebben over een ‘zij tegen wij’? Ik ben een Braziliaan, maar tegelijk ook weer niet.’
‘Mensen maken het graag zwart-wit.’
‘Ik besef dat ik over privileges beschik. In een land waar 90% van de mensen geen Engels spreekt, kan ik toch in deze taal met jou communiceren en mijn gedachten met jou delen. Het is een voorrecht dat we met Deafkids als eerste Braziliaanse band op Roadburn hebben mogen spelen.’
Dekolonisatie
‘Tegelijkertijd hebben we als band in Brazilië weer veel minder mogelijkheden dan bands in het globale Noorden, vooral op financieel gebied.’‘Het is goed om al dit soort zaken mee te nemen als je nadenkt over iets als kolonisering, bijvoorbeeld. Veel zaken zijn complex, maar mensen die snel en graag hun oordeel klaar hebben nemen dat niet altijd mee. Je kunt het oneens zijn met mensen, hen op momenten zelfs veroordelen, maar niet voordat je beseft vanuit welke positie zij komen en redeneren.’
‘Iedereen heeft te maken met verschillende aspecten in het leven die het perspectief beïnvloeden en het is belangrijk om je daarvan bewust te zijn. Dat is het mooie aan muziek, dat zelfs als de taal waarin gezongen wordt niet begrepen wordt, het toch grenzen slecht en mensen bij elkaar brengt.’
Oscillaties
‘Dat is ook waarom wij ons met Deafkids bezighouden met muziek en geen andere vormen van kunst. Het overbrengen van literatuur bijvoorbeeld hangt veel meer af van context en vertaling dan muziek, dat veel lichamelijker is.’‘Je kunt aan muziek niet ontkomen, dat is ook waarom een aanstekelijk liedje blijft hangen. Mijn persoonlijke idee is dan ook dat het universum geregeerd wordt door geluid. Dat het bestaat uit geluid. Wat dat betreft ben ik vaak iets zweveriger dan de rest van de band, haha!’
‘Maar muziek bestaat uit frequenties en kan daardoor punten in onze lichamen en hoofden bereiken, wat ontbreekt bij de meeste andere vormen van esthetiek, die veel meer afhankelijk zijn van een intellectueel begrip.’
‘Hoe vertaal je een woordgrap? Of humor in het algemeen? Hoe vertaal je gedichten? Dat is allemaal een stuk complexer. Maar bij muziek hoef je niet per se de taal te begrijpen waarin gezongen wordt, de boodschap kan nog steeds resoneren. Het is een vorm van oer-vibratie, een oscillatie tussen ritmes, downbeat en upbeat.’
Vieze emmer
Sarine heeft een interessante visie op wat als talent wordt gezien in relatie tot creatieve inspiratie. ‘Inspiratie betekent iets anders in het westen dan in het oosten. Een getalenteerd persoon wordt in het Westen beschouwd als een een soort genie, terwijl talent in het Oosten als een soort emmer met drab wordt gezien.’‘Stel je een vieze emmer voor, als je daar water in gooit en het er vervolgens weer uithaalt, is het water nog steeds water. Het wordt niet door de emmer zelf gegenereerd. Maar het water neemt vuil op uit de emmer. Hierdoor verandert zowel het water als de emmer.’
‘Talent wordt in het Oosten als een soort emmer met drab gezien’
‘Het gaat er meer om dat je door je talent beter in staat bent om zaken te filteren en toe te passen op je eigen kunnen, waardoor je steeds groeit en sterker wordt.’
Dialectische dans
Over de toekomst van de band is Sarine duidelijk: blijven groeien als muzikanten en als personen. ‘Dat vind ik zelf het mooie aan ons muzikale pad. Bij ons is de verkenning altijd belangrijker dan een specifiek doel waar we ons op zouden moeten richten.’‘Er is altijd ruimte voor groei, voor verandering. Bij ons is er geen sprake van een faustiaanse deal, waarbij we verslaafd zijn aan nieuwe kennis en vaardigheden, maar meer van een soort dans met het leven.’
‘We maken muziek die een bepaalde kant opgaat, dan duwt de muziek weer terug met alles dat we erdoor ervaren, waarna we weer een wat andere richting inslaan. Het is een dialectische dans in feite.’
Braziliaanse fucked up glimlach
‘Ik vergelijk het maar met Hindoestaanse muziek uit het noorden van India, of funk uit New Orleans, of spirituele jazz uit Ethiopië. Muziek die het leven viert. Zelfs als het soms meer melancholisch is, is het muziek die het leven bevestigt.’
‘Ik denk dat we in die zin ook verschillen van de meeste bands die op Roadburn spelen, of van de meeste metal in het algemeen. Niet om te zeggen dat deze instelling beter is, absoluut niet.’
‘Meer om aan te geven dat we ons niet geheel onderdeel voelen van de gemeenschap waar we vaak in worden geplaatst door de buitenwereld. We maken muziek met een glimlach. Een fucked up glimlach, dat wel. Een vrolijke grijns.’
Tekst: Niels Tubbing
Geschreven voor Gonzo (circus)
